Theo y học cổ truyền, bệnh thấp tim thuộc phạm vi các chứng nhiệt tý, chính xung, thủy thũng... Tạng phủ người bệnh vốn nhiệt, lại gặp phải ngoại tà xâm phạm kinh lạc và lưu ở đó không bài tiết ra được. Âm gặp dương phát sinh chứng hầm hập khó chịu, ngoài cơ nhục nóng như đốt, gọi là nhiệt tý. Nếu để lâu không chữa, hỏa càng thịnh, phát sinh chứng thũng, đau nhức như có lửa đốt; nếu những nơi sưng đỏ lặn vào bụng gây nốt dưới da, ban vòng, lại làm cho tâm thần hôn mê (múa giật), thường có nôn ọe, đó là khí độc công tâm (viêm cơ tim). Sau đây là một số bài thuốc trị theo từng thể.
Thể viêm khớp cấp:
Người bệnh sốt cao, nhiệt độ lên xuống thất thường, có khi sợ lạnh, các khớp sưng nóng đỏ đau, cử động rất đau, di chuyển từ khớp này đến khớp khác; miệng khát, môi khô, nước tiểu đỏ, rêu lưỡi trắng dày hay vàng, chất lưỡi đỏ, mạch phù sác. Phương pháp chữa: Khu phong thanh nhiệt giải độc, hoạt huyết, lợi niệu trừ thấp. Dùng bài:
Bài 1 - Bạch hổ quế chi thang gia giảm: thạch cao sống 20g, ngạnh mễ 20g, quế chi 8g, thương truật 8g; hoàng bá, tri mẫu, tang chi mỗi vị 12g. Sắc uống ngày 1 thang
Bài 2 - Thiên kim tê giác thang: thủy ngưu giác 20g, tiền hồ 8g, linh dương giác 16g, hoàng cầm 8g; chi tử, thăng ma, đậu sị, đại hoàng, xạ can mỗi vị 12g. Sắc kỹ, chia uống 2 lần trong ngày.
Bài 3 - Gia vị Thăng dương tán hỏa thang: thăng ma 8g, kinh giới 8g; sinh địa, thủy ngưu giác, liên kiều mỗi vị 20g; bạc hà 4g; ngưu bàng, xích thược, đậu sị, kim ngân hoa mỗi vị 12g; đan bì 6g. Sắc uống.
Bài 4 - Ngũ chấp ẩm: lê chấp, bột tề chấp, ngẫu chấp, tiên vi căn chấp, mạch đông chấp liều lượng tùy ý, hòa đều, uống ngay cho mát. Tác dụng thanh nhiệt sinh tân. Nếu không muốn uống lạnh quá thì cho vào ấm đun sôi mà uống. Nếu muốn thanh biểu nhiệt thêm: trúc diệp 12g, liên kiều 12g. Muốn tả nhiệt ở kinh Dương minh để giữ hỏa nguyên ở phế, thêm tri mẫu 12g. Muốn cứu âm huyết thì gia sinh địa 12g, huyền sâm 12g. Muốn tuyên phế khí thì thêm hạnh nhân 12g. Muốn dẫn lên tam tiêu mở đường cho tà khí bài tiết ra ngoài thì gia hoạt thạch 12g.
Thương truật là vị thuốc trong bài “Bạch hổ quế chi thang gia giảm“ trị viêm khớp cấp.
Thể viêm khớp cấp có kèm theo tổn thương ở tim (viêm cơ tim, viêm nội tâm mạc) tương đương thể nhiệt tý và tâm tỳ hư.
Người bệnh sốt, các khớp sưng nóng đỏ đau, lưỡi đỏ, khát nước, hồi hộp trống ngực, thở gấp, rêu lưỡi vàng, mạch tế sác vô lực hoặc mạch kết đại (loạn nhịp).
Phương pháp chữa: bổ ích tâm tỳ, khu phong thanh nhiệt, hoạt huyết, lợi niệu trừ thấp. Dùng bài:
Bài 1 - Quy tỳ thang gia giảm: đảng sâm, hoàng kỳ, bạch truật mỗi vị 16g; mộc hương 6g, kim ngân hoa 20g, viễn chí 6g, táo nhân 10g, phục linh 8g, đan sâm 20g; hoàng cầm, long nhãn, liên kiều, đương quy, hoàng bá mỗi vị 12g. Sắc uống.
Bài 2: kim ngân, ý dĩ, thổ phục linh mỗi vị 20g; ké đầu ngựa, bạch truật, đan sâm, kê huyết đằng, tỳ giải mỗi vị 16g. Sắc uống.
Bài 3 - Phục mạch thang (trích cam thảo thang gia giảm): đảng sâm 16g, quế chi 6g, gừng sống 3 lát, đan sâm 16g, kim ngân 20g, sinh địa 20g; trích thảo, a giao, mạch môn, đại táo, vừng đen, liên kiều mỗi vị 12g. Dùng khi viêm khớp cấp có biểu hiện rối loạn nhịp.
Bài 4 - Ngũ chấp ẩm (đã nêu ở phần trên).
BS. Tiểu Lan